Lengas e poders 2015-2016 - sesilha 3 - Alem Surre-Garcia : Las nocions de « convivéncia » e de « talvera

Illustracion de Jan-Marc Simeonin, Auseus, La Edicions dau Chamin de Sent Jaume, 2006

Seminari Lengas e poders 2015-2016

Compte rendut sesilha n. 3

16 de decembre 2015, Ostal d’Occitania, Tolosa

I - Presentacion d’Alem Surre-Garcia sus las nocions de « convivéncia » e de « talvera »

Convivéncia : Es Américo Castro, que farguèt la paraula en 1954 (La Realidad historica de España) – doncas dins l’Espanha franquista. Qualifica d’estat de « convivéncia » lo Califat de Cordoba d’Al Andalus, coma coabitacion mai o mens armoniosa de maitas culturas. ASG remanda tanben a Joaquin Xirau, Roger Bastide e Charles Camproux… Existisson dos festenals que pòrton lo nom de convivéncia : a Tolosa e a Arle. Una banderòla plaça del Capitòli en 2012 (manifestacion aprèp l’afar Merah) cridava la convivéncia en 5 lengas. A mai se lo concèpte existís en francés (cf. Robert Maggiori, De la Convivance -1986), la societat se l’es pas apoderat, a la diferéncia del mitan associatiu occitan amb lo mot de convivéncia. Es interessant de lo raprochar d’autres nocions que se dison en d’autras lengas ; per exemple « ubuntu », concèpte clau de la luta anti-apartheid en Africa del Sud, o lo « kyosei » japones. ASG prepausa lo « definiment » (es a dire pas una definicion definitiva, mas quicòm de provisòri, d’evolutiu) seguent : convivéncia es Un art de viure amassa dins lo respièch de l’alteritat dintre se e fòri de se en tota egalitat. Reconeisser l’alteritat dintre se, trapar sa pròpi estraneita es essencial perqué es la condicion per comunicar amb l’alteritat de l’autre (cf. Julia Kristeva, L’Étranger). Lo concèpte se demarca de lo de tolerància (Bayle, Voltaire, etc. : lo qu’es tolerat es plaçat dins una situacion d’inferioritat, cf. M. Wievorka). Es pròche, mas diferent de lo de laïcitat, mas d’una laïcitat sens laïcisme, la de Jaurès per exemple : « drech de la persona umana a la libertat illimitada de las pensadas e de las cresenças.

Talvera. Ara, ont es que se pòt deslargar un tal concèpte de convivéncia, si que non dins un airal mental e fisic singular ? Lo de « talvera » (cf. Bodon, 1967 : « Es sus la talvera qu’es la libertat »), sembla apropriat. Talvera es pas sinonim d’un airal marginalizat (sens pes sus la societat e sens cap d’avenir), perqué es l’idèia d’un marge necessari que permet de cultivar lo centre (es lo fons e lo cap del camp ont se fa virar lo tractor, que servís de cami, que se pòt trabalhar a la man…). ASG remanda entre autres a Yvon Bourdet, L’espace de l’autogestion (1978) e a un article en linha de Bernard Emé (« Postures assignées, usages revendiqués de la talvera »). ASG l’utiliza, entre autres, per l’espaci pirenenc : dobla talvera, talvera d’un costat e de l’autre (cf. Henri Lefebvre, etc.). Mas çò que l’interessa es de veser (coma per lo concèpte de convivéncia) cossí pòt marchar dins lo public e de l’adaptar en fonccion de las reaccions (dempuèi 2000 a fach pas mens de 600 intervencions publicas sul subjècte ! publicacion tanben d’un libreton a Tolosa balhat a cada elegit, etc.). Es interessant de veser cossí lo mitan associatiu s’es apoderat d’aquel concèpte (talvera de Cordas, talvera parisenca, etc.).

Aquel airal de la talvera a besonh d’un contèxte social, cultural e politic per se poder incarnar e concretizar e aital trapar una validacion juridica. ASG remanda a la conceptualizacion e gestion de la convivéncia rapòrt a l’imigracion, a Madrid (plan de convivéncia de Madrid), a Barcelona... Ara a Tolosa, la comuna es tanben a botar en plaça un plan convivéncia. Dins son accion de defensa e illustracion de la convivéncia (e de la talvera), ASG se balha doncas dos destinataris : lo public larg e los elegits.

Discussion

- J.-P. Cavaillé : Aqueste trabalh de promocion de nocions pel public larg e pels eligits (amb la retòrica qu’aquò demanda) es fòrça diferent del trabalh critic qu’ensajam de far aquí (es una constatacion, pas una critica).

D’un punt de vist critic, cal se demandar çò que pòt escondre la nocion de convivéncia (que deuriá èsser consensuala, mas malurosament es lenh d’èsser lo cas), tant coma es utilizada pels politics. I a deja lo problema dels grops que son pas reconeguts, qu’an pas cap d’existéncia juridica dins nòstre dreit e que son dins de situacions de prigonda inegalitat sociala (diferéncia entre grops elitarias e grops subaterns, etc.). La convivéncia pausa l’egalitat, mas quina egalitat ? Nos podèm pas contentar de l’egalitat formala dels principis ne de la lei tala coma es. Lo concèpte puèi sembla far l’economia de tota mena de conflicte, mas sabèm plan dempuèi Machiavel que tota mena de conflicte es pas negatiu per la societat e per l’Estat. Enfin, de que demora del concèpte quora lo mot o la formula ven un eslogan ?

- Alem Surre-Garcia : I a un equilibri a trapar entre l’individú (pas forçadament idividualista) e la comunautat (pas forçadament comunautarista), dins la simultaneitat de las apertenéncias facia a la ierarquisacion de las apertenéncias ; trobar d’equilibris… Per exemple, nos cal luchar contra doas ignoràncias : la dels occitan per la lor istòria (coneissença verticala e consciéncia d’inferiorisacion, l’occitanisme pòrta la consciéncia d’aquela istòria, de las contradiccions d’aquela istòria) e ignorància musulmana, de còps que i a, per sa propria istòria e sos tèxtes fondators. Aquestas ignoràncias fan que lo monde son de predas dels extremismes de dreita o islamistas. Dempuèi la talvera podèm far passar de coneissenças, cercar d’equilibris e inventar de luòcs ont se podon realizar aquelis equilibris. Al nivel juridic i a quicòm que manca, i a un oblit (non reconeissénça dels grops : quina libertat per un grop dins una societat que se vòl democratica ?), i a un voide.

Lo conflicte es pertot, vertat, e los conflictes podon èsser positius a condicion d’èsser pertinents coma disiá Jacques Berque.

Es per evitar la reduccion de la convivéncia a un eslogan que ASG prepausa un definiment (e non pas una definicion) evolutiu, que cal trabalhar.

- Patric Sauzet met en garda contra lo perilh de l’essencialisacion : los occitans « son », Occitania « es » (convivéncia, paratge, tolerancia, etc.). Es important de portar un agach critic sus l’istòria occitana, evitar la caricatura. Dire que per contre, i a de ressorças per pensar….

Lo concèpte de talvera que ven de Bodon, es utilizat contra çò que sembla dire son poèma : legit en relacion amb La Grava sul camin, es un poèma de la fugida ; desfugir una societat rurala vista coma un afogament, amb son sistèma de contrenchas socialas : la talvera es un camin per partir, per se salvar… (cf. biografia de Bodon)

- Alem Surre-Garcia remanda al libre de Catherine Parayre (Jean Boudou, Ecrivain de langue d'Oc, Editions l'Harmattan, Paris, 2003), que fa un ligam amb la literatura nord americana de la debuta del sègle XX (Steinbeck, Dos Passos, etc.), escrivants qu’an ensajat de trapar tanben de talveras per subreviure.

- Domenge Blanc : Américo Castro a dich doas causas, dins lo contèxte franquista, sus aqueste periòde del Califat d’Al Andalus : 1- dins nòstra istòria i a agut un moment, que s’es acabat dins la violéncia, ont de monde diferents an pogut viure ensemble e aqueste moment l’avèm doblidat. 2- nòstra cultura, per exemple literaria (picaresca, etc.), s’es noirida d’aquel moment e de las culturas josivas, arabas, etc. Mas pr’aquò sens essencializar aqueste moment, l’argument es puslèu : se pensam pas aquò, pensam pas çò que sèm.

- Alem Surre-Garcia : Es aquò : cal desvelopar l’eime critic e aprene la complexitat de las situacions umanas. I auriá d’autres exemples : la Boèmia del segle XVI, etc.

- J.-P. Cavaillé : Lo risc es de pensar la talvera coma un luòc qu’escapariá als poders, un sòmi de libertat, una utopia d’inocència, un refus de se confrontar a la realtat. Lo risc es de pensar la talvera dins un rapòrt d’extraterritorialitat a la question del poder. Se fasèm de la talvera lo luòc de l’experimentacion de la convivéncia, fasèm dintrar la question del poder, perqué la convivéncia vòl dire de grops que vivon amassa, mas que son totjorn engajats dins de jòcs de poders entre elis, e l’espaci de convivéncia es un espaci ont un poder, que de fach es lo de l’Estat, permet aqueste viure amassa. Lo risc alara es de pas mai pensar l’especificitat de la talvera, perqué an aqueste punt, la talvera ven tot simplament l’espaci comun !

- Alem Surre-Garcia : L’actualitat mai recenta pòrta a soscar sus aquò : l’exemple Còrse, perqué dins lo rendut compte fach dimenge passat de las eleccions regionalas se n’es pas parlat : i aviá sus la carta un’iscla d’una color diferenta de las autras doas, e se’n parlèt cap o pas gaire, coma se foguesse un quicòm de diabolic o sens significacion. E aquí i a una talvera interessanta. Segur que i a lo poder de l’Estat en darrèr, mas i a tanben las contradiccions de l’Estat, qu’una dialectica subtila permet d’utilizar, de talverar, per far avançar d’unas causas.

- Patric Sauzet : tendéncia a veire lo poder coma una causa unica : dins l’Estat absolut o dins lo mercat absolut, etc. mas los poders son totjorn mai o mens contradictòris e los jòcs de poder balhan d’espacis ont los individús podon prene d’iniciativas.

- JP C : seriá interessant de far una compareson entre talvera e bosiga (ASG remanda a M. Serres, Détachements) o encara lo de bartas (al sens del rendal, del plais, de la sebissa), qu’es centrala dins la pensada e la lenga sinti (o héko). Los manoches se dison volontièrs bartassièrs, manjan los erices (o nigli) trapats dins los bartasses, s’escodon darrèr lo rendal. Hékechlup es a l’encòp lo nis de l’eriç e lo nom dels manoches que vivon defòra, dins los bartasses. Lo bartas/rendal es a la limita dels espacis abitats e dels espacis cultivats. Los manoches vivon a costat del espaci abitat pel sedentaris, mas tanben de l’espaci trabalhat pels paísans (paísan = gadjò = l’autre). La talvera es evidentament quicòm de completament diferent.

- Alem Surre-Garcia : i auriá tot un recampament de far, de cossí de per lo monde son pensats los espacis intermediaris. Per exemple, la nocion araba de « barzac », qu’es un airal entre la vida e la mòrt. Lo monde musulman serà forçat de trobar una talvera per defugir la mòrt… la question de la talvera es pas una question d’essencialisme mas de subrevida.

Enfin, JP C prepausa de començar a publicar en linha, per convivéncia e talvera, d’entradas signadas ASG, seguidas de comentaris, elis tanben signats per los que volon intervenir e aital d’endralhar lo projècte de diccionari critic a l’entorn de la problematica lengas e poders. Prepausa a la discussion la tièra seguenta, la mai larga possibla, a completar e criticar…

Nocions (entradas) possiblas per un Diccionari critic occitan sus lengas e poders

acrolecte/ basilecte

alienacion/ desalienacion

alteritat (veire identitat ?)

auto-òdi

bilingüisme

cartas (cartografia)

charta europenca

colonialisme (/ postcolonialisme) interior

comunautat (comunautarisme)

conflicte lingüistic (cf. diglossia)

contra-istòria

convivéncia

creòle, creolisacion

crocant (parlar crocant ?)

democracia lingüistica

dissidéncia

diglossia

dominacion lingüistica

egalitat (veire democracia)

empoderament / despoderament

engatjament

identitat

ideologia linguïstica

istòria (veire contra-istòria)

folclorizacion

francitan

franc-parlar

glotòfagia

grafia

gramatica

guèrra de lengas (cf. conflicte)

identitat(s) linguïstica(s)

jacobin, jacobinisme

jargon (lenga segreta)

lenga (bona lenga)/ lenga pura/ lenga legitima

legitimitat (cf. lenga legitima)

lenga naturala/ lenga artificiala

lenga vernaculara/ badume

lenga normalizada/ estandard

lenga dialecte / dialecte

lenga/ patès

lenga/ cultura

literatura (/ obras)

magia (poders magics de las lengas)

marina de guèrra (lenga e Estat)

mercat lingüistic

mesprètz

metis, metissatge

militantisme

minoracion lingüistica

mites (istòria : veire contra-istòria)

multiculturalisme (cf. convivéncia ?)

nacion (lenga nacionala, lenga e nacion)

negacion (negacionisme)

nominacion / denominacion (nommar las lengas)

normalisacion (estandard)

paratge

planificacion linguïstica (veire politica)

pluralisme

pluriligüisme

politica (lingüistica)

proïbicion (interdiccion)

region/ lenga regionala

religion (poders religioses e lengas)

revitalizacion/ reviscol

sacralisacion/ lenga sacrada

senhal (cf. proibicion)

simbòl (poder simbolic)

sociolinguistica occitana

substitucion lingüistica

talvera

tèrritòri (territorialitat/ extratèrritorialitat)

transmission

variacion

vergonha

Compte rendut de J.-P. Cavaillé