Lengas e Poders 2015-2016 - sesilha 4 - Patric Sauzet : un model mimetic del contacte de lengas

Illustracion de Jan-Marc Simeonin, Auseus, La Edicions dau Chamin de Sent Jaume, 2006

Seminari Lengas e poders 2015-2016

Compte rendut sesilha n. 4

20 de genièr 2016, Ostal d’Occitania, Tolosa

Retorn de Patric Sauzet sus son tèxte : « Delai de la diglossia. Per un modèl mimetic del contacte de lengas » (lo tèxte es estacat aquí en format pdf : Sauzet diglossia)

Patric nos a presentat lo model mimetic de l’antropològ René Girard (defuntat i a gaire) e l’usatge que, a son vejaire, se ne pòt far en sociòlingüistica per pensar la diglossia d’un biais novel.

Patric se’n serviguèt per far sa sintesi sus l’occitan dins lo libre Vingt-cinq communautés linguistiques de la France, editat per G. Vermès a cò de l’Harmattan en 1988. Dins aquel temps s’impausava en sociolingüistica occitana lo model catalan del conflicte lingüistic. Aqueste model anava contra la sociolingüistica descriptiva americana que manteniá l’idèia de la fonccionalitat de las diferentas lengas en contacte (diglossia de Fergusson come usatges fòrça diferenciats d’una meteissa lenga : allemand estandard / Schwyzerdütsch, etc. diglossia de Fishman, quora i a tanben de lengas diferentas en contact, per ex. basca / castilhan o occitan / francés). Lo model catalan es lo del conflicte, amb doas sortidas : substitucion quora la lenga mai fòrta pren la plaça de la mai flaca o normalizacion (de pas confondre amb la normatizacion) quora se capita a inversar lo procès de substitucion. Patric, en agachant l’istòria de la relacion occitan / francés èra pas satisfach pel aqueste concepte de conflicte. Exemple dels quaserns de doléncias pendent la Revolucion francesa ; i trobèm pas cap de reivéndicacion lingüistica. E puèi cossí se fa aprèp tant de sègles de contactes amb lo francés dempuèi l’annexion, que se parla (se parlava i a gaire) encara occitan ? I agèt certa, al sègle XVI, una francisacion de las elitas mas amb un efeit de pompidor, d’estabilitat relativa : lo pòble demora occitanofòn dusca a la guèrra de 14 sens evidéncia de conflicte. Avèm una diglossia inegalitaria de longa durada. Podèm parlar de resisténcia ? Es çò que fasiá Louis-Jean Calvet, abans de venir un francofonista acarnassit : la lenga coma refugi, « maquis del pòble » (Linguistique et colonialisme, 1974).

En mai d’aquò, Patric èra deja chomskian (Noam Chomsky), se reconessiá dins una lingüistica mentalista (la lenga resulta de las proprietats dels cervel umans, ara se diriá une linguïstica cognitiva). Aquesta posicion èra criticada al nom d’una concepcion sociala de la lenga (ara se diriá que la lenga es una capacitat biologica socialament utilizada), e la tendéncia èra de fa de la lenga quicòm d’en defòra dels parlaires, una mena de persona (aital de lengas, coma de personas, podon èsser en conflicte).

D’aquí l’idèia d’expleitar la nocion d’imitacion, de mimesis, que joga un ròtle fondamental dins l’aprendissatge de la lenga, coma capacitat biologica mas corregida socialament (a la diferéncia de nòstre sistema de vision per exemple). Patric fa tanben referéncia a la descoberta recenta dels neurònas miralhs que demostran biologicament la capacitat d’imitacion. Coma disiá deja Aristòt, tot aprendissatge se fa per imitacion.

De que pòrta Girard a la nocion d’imitacion que pòt èsser utile a la sociolingüistica ? Es la teoria del desir mimetic. Per el lo desir es mimetic : se desira totjorn çò que desira l’autre (rivalitat mimetica : cf. Mensorga romantica e vertat romanesca). I a aquí una enigma perqué aqueste modèl es lo de l’amor cortés, amai Girard ne’n ditz pas res : la dòna es d’autant mai desirabla qu’es maridada amb un òme poderos. Lo triangle de l’amor cortés es girardian. En cò de Girard : exemple de Dom Quixote que vòl totjorn imitar sos modèls, de Madama Bovary, etc. Lo desir mimetic mena al conflicte d’apoderament que pels umans, vist qu’an inventat las armas, pòt fòrça aisidament menar a la mòrt : crisi mimetica, guèrra de totes contra totes. Per sortir de la crisi mimetica, fa mestièr la victima sacralizada ; la violéncia converja mimeticament sus una victima (perqué mostruosa, diferenta…) : la victima emissari, que sa mòrt restituís la patz. E aquò es per Girard l’origina de la religion et del poder politic. La societat inventa de dius quora a tuat de victimas (divinizacion a posteriori) e pren de reis que son tanben de victimas en subre-seit (cf. lo film : Como Era Gostoso o Meu Francês). Ambigüitat de l’homo sacer latin, à l’encòp enauçat, sacralizat e condamnat a mòrt.

La crisi mimetica e sa resolucion menan a dos tipes d’institucion : los interdiches (se sovenir de la crisi e evitar çò qu’i pòt menar, interdire las imitacions, etc.) e lo scacrifici : repeticion contrarotlada de la crisi mimetica. Cf. la tuada del pòrc dins la cultura occitana (lo « vestit de seda » o « lo monsur » e al contrari los nòbles coma « pòrcs », cf. A. Corbin, Le Village des cannibales) coma sacrifici. Lo farmacos en Grèça, lo carnaval (qu’es un rei sacrificat), etc…

Dificultat de la recepcion de Girard, pensaire cristian : la revelacion fa comprene que la victima es una victima e pas una divinitat esconduda venguda per portar lo mal e puèi lo ben ; per comprendre que la victima es arbitraria e non pas un dieu cal una revelacion subrenaturala. Mena d’argument ontòlogic : la societat pòt pas pensar çò que la forma, es òrba, a besonh d’una revelacion (Ancient e Novel Testament) que fa apareisser que la victima es inocenta (Jesus !). Patric fa un usatge laïcizat d’aquesta « revelacion » de l’inocéncia de la victima.

Aplicat a la lenga, òm pòt considerar que la societat occitana tradicionala d’ancian regim es estructurada per d’inibicions antimemiticas. Se pòt considerar que la diglossia inegalitaria de longa durada es lo fach de la proibicion de l’imitacion dels comportaments prestigioses (cadun dèu demorar a sa plaça). Existís pel pòble una inibicion de parlar la lenga prestigosa : lo francés. Cf. Francés de Corteta de Pradas que fa parlar lo primièr « franchimand » (Ramonet), al sens d’un occitan que parla francés e que deuriá pas zo far, e per aquò es ridicul e censurat. Tipicament es un soldat, de tot biais qualcun de condicion sociala bassa. I a tanben lo fach curios, reportat maites còps, del monde que parlan francés sonque quora son bandats, quora an tròp begut. [cf. per ex. Daniel Fabre et Jacques Lacroix, « Langue, texte, société: Le plurilinguisme dans la littérature ethnique occitane », Ethnologie française, 1/1/1972, vol. 2, 1/2, p. 43-66, p. 59].

Lo passatge a la modernitat es lo del deslargament mimetic : l’imitacion es encoratjada (e fa paur : per exemple, crenta de l’abat Grégoire, que dintrant dins lo francés lo pòble podriá perdre tanben sa bona moralitat. Urosament la Republica es vertuosa !). L’occitan pren un estatut sacrificial dins l’institucion del francés (es pas solament una autra lenga, mas es l’autra lenga). Grégoire : la lenga literaria del sud dèu èsser sacrificada sus l’autar de la patria. L’abat J. B. Fabre (Istòria de Joan l’an pres), per exemple, escriviá per l’aristocracia montpelhièrenca, que l’occitan èra sa lenga bassa.

Conclusion : nos cal prepausar de models de pratica. Pel passat i ajèt plan segur fòrça lingüistica occitana, l’invencion de l’enquesta de terren per Tortolon e Bringuier, etc.), mas que se faguèt mai que mai en francés. Cal pensar a bastir un modèl e un fonccionament cultural lo mai pertinent possible ; pensar quicòm de fòrt per la societat occitana, aver una politica d’oferta de lenga e dins la lenga. Aquò per veire se podèm provocar mimeticament quicòm de positiu.

Discussion :

- J. P. Cavalièr : 1- Cossi explicar amb lo model mimetic girardian perqué i ajèt tant de cambiaments de lengas dins la quitas societats tradicionalas ? 2- Lo problema de fons es cossí Girard pensa lo desir mimetic – desir del desir de l’autre sens subjècte e sens objècte. Se tracha per ièu d’un principi metafisic o benlèu teologic que me fa pensar al pecat original. Es important de tornar balhar una plaça al subjècte e a sos objèctes dins la quita mimesis, entremièj per exemple la nocion de poder simbolic e pausar la question de la ierarquisacion, variabla dels modèls simbolics pels individús (perqué botar lo modèl cultura de l’anglés dels Beatles davant o aprèp – los cases existisson – lo del patés ?)

- Patric relativiza la radicalitat de mon interpretacion sus la nuditat del desir ; que seriá sonque desir del desir, sens subjècte ni mai objècte. Girard nega pas que lo desir (per exemple sexual) aja d’objèctes, nega pas tanpauc l’interes (economic per exemple) pels objèctes, mas i a quicòm mai, de mai prigond (cas dels dròlles amb las meteissas joguinas : la joguina desirabla es la de l’autre !).

- Alem Surre-Garcia remarca que l’oferta mimetica de modèls culturals e lingüistics es ara demultiplicada. Lo desir mimetic generalizat, globalizat crea de conflictes dins los quites individús entre diferents modèls (l’anglo-saxon, mas n’i a fòrça d’autres) : la situacion es bolegadissa e pas clavada coma podiá zo èsser autres còps.

- Patric : la lenga se pòt partejar sens problema, es pas una jogina que quora l’un l’a, l’autre pas ; aprene una lenga leva pas res a digus, pòt èsser una escasença de mimetisme sens conflicte. Vertat qu’es l’inibicion mimetica que, d’un biais, nos salvèt la lenga [çò ditz en risent], mas cal tanben prene en compta los efèctes d’imitacion e de competicion politicas, intellectualas, lingüisticas al moment de la bastison dels Estats europencs (que se son totis fargats dins una relacion mimetica, amb França, mas pas solament). Lo Felibritge, a son nivel, faguèt un pauc la meteissa causa (fargar una granda lenga e una granda literatura, que se gausava pas pr’aquò dire nacionala). Mas la valorisacion de la lenga del papeta es la nostalgia d’una lenga sens competicion, en defòra del mercat simbolic. Es çò que Bourdieu sona lo « franc parlar » : lo patés se parla o se parla pas, sens cap de competicion (nostalgia d’un paradis perdut, d’una Arcadia).

Compte rendut de J.-P. Cavaillé